Grappen in de geschiedenis

…anthropologists have found that the best points of entry in an attempt to penetrate an alien culture can be those where it seems to be the most opaque. When you realize that you are not getting something – a joke, a proverb, a ceremony – that is particularly meaningful to the natives, you can see where to grasp a foreign system of meaning in order to unravel it.

De culturele geschiedschrijving die in de jaren zeventig en tachtig op hernieuwde interesse mocht rekenen, was sterk beïnvloed door de antropologie. Dat laat dit citaat van Robert Darnton (The Great Cat Massacre and Other Episodes in French Cultural History, p. 78) wel zien. Antropologen proberen onbekende culturen te doorgronden via hun specifieke uitingen, die vaak symbolisch van aard zijn. Ceremoniën, maar ook taaluitingen als gezegdes en uitdrukkingen. In Nederland antwoord je standaard ‘goed’ op de vraag hoe het met je gaat. In Rusland geef je een veel neutraler antwoord (‘normaal’) en ook in Duitsland is het gebruikelijker om ‘gaat wel’ of ‘je mag niet klagen he’ te antwoorden. Dat zegt iets over de culturen. Wat? Dat is voer voor antropologen en – als het om historische culturen gaat – culturele historici.

Op dezelfde wijze kunnen grappen ingangen vormen voor cultureel historisch onderzoek. Dat is wat Darnton tenslotte zelf ook heeft gedaan. Voor mijn huidige onderzoek speur ik dagelijks het krantenarchief van de KB af en stuit daarbij met regelmaat op rubrieken die je tegenwoordig niet meer ziet (althans niet in de kranten die ik lees), maar die ‘vroeger’ vrij gebruikelijk waren: moppenpagina’s.

Opvallend veel mopjes en cartoons gaan over man-vrouw-verhoudingen. Nou ja, wat had je anders verwacht. Ga na een middelmatige stand-up comedian en je krijgt ook tegenwoordig niets anders dan dat. Vrouwen kunnen niet autorijden bladiebladiebla, mannen laten boeren hiephoi, etc. etc. Maar in de geschiedwetenschap vormen de sociale constructies van mannelijkheid en vrouwelijkheid een geliefd onderzoeksobject. Daaraan kunnen dit soort grapjes toch zeker een bijdrage leveren:

Vaak worden als in bovenstaand voorbeeld de traditionele man-vrouw-verhoudingen omgedraaid. Dat is natuurlijk ook wat grapjes doen. Zo ook hier:

‘Goed afgericht’! Dat geeft toch wel een frisse kijk op de stand van de emancipatie in de hogere kringen voor de oorlog. Of zie deze twee:

En de Nederlandse vrouw had niet alleen haar echtgenoot stevig onder de duim als je deze grapjes mag geloven. Ze was ook heel wat minder braaf dan het bekende beeld van de tuchtige huisvrouw oproept. Dat suggereert althans deze grap:

Zelfs de ouders van ongetrouwde vrouwen maakten zich niet zo druk om de goede eer van haar en de familie. Weg met dat kind! Zo luidde althans het ‘moderne’ adagium:

Lachen, gieren, brullen kortom. Maar wel met een beeld van de vrouw dat ik eerlijk gezegd nog niet kende. Goed, deze grappen komen allemaal uit dezelfde krant, maar ligt meer aan de tijd die ik heb gestoken in het zoeken dan in het voorhanden zijn van dit soort luim. Ik kijk dus uit naar een historisch onderzoek dat zich op dit soort bronnen baseert. Prachtig materiaal. Een andere keer over de rol van dit soort grappen in mijn eigen onderzoek.