Open Access is de toekomst voor wetenschappelijk Nederland. Het aantal initiatieven voor OA-publicaties stijgt gestaat. In mijn eigen vakgebied publiceert de Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden – Low Countries Historical Review sinds dit jaar volgens het OA-principe. Het wetenschapshistorisch periodiek Studium ging het sinds 2011 voor. En op OAPEN zijn Nederlandse wetenschappelijke uitgevers relatief actief. Er is door de universiteiten een website in het leven geroepen waarop informatie over de voordelen van en moeilijkheden rond OA wordt geboden. Wat die voordelen aangaat somt de website in een nieuwsbericht het volgende op:
Making scientific publications freely accessible to the whole world is very lucrative for a scientist. By granting everybody free access to the publication more colleague scientists will read it, which will increase the chance of citation, reuse of data and further research. Especially when it concerns publications in prominent journals.
Maar OA doet volgens mij méér. Het principe nodigt, mede vanwege deze voordelen, uit anders na te denken over publiceren en wetenschap bedrijven. In een wereld waarin publicaties door iedereen online benaderbaar zijn, verandert de vorm van publicaties mee. Noten kunnen in veel gevallen worden gelinkt, evenals citaten. Zo kan de lezer met één knop de herkomst van de geboden informatie achterhalen en krijgt hij de kans zich in bepaalde delen van de publicatie verder te verdiepen. Het wetenschappelijk corpus wordt – met wat fantasie – op den duur zo een amalgaam van kruisverwijzingen, één grote hypertext. De extra informatie die je met verwijzingen biedt, maakt digitaal publiceren – op je eigen blog of in grote databases – nog zinvoller.
Daarnaast bieden digitale publicaties de mogelijkheid voor online discussie. In fora, maar eenvoudiger nog in de kantlijn van de publicaties zelf. Het kan een middel voor de geschiedwetenschap zijn zichzelf als onderzoeksgemeenschap te versterken. Discussie is een fundamenteel aspect van het vakgebied, dat zo sterk gestoeld is op interpretatie en intuïtie. Duitsland is in dit opzicht volgens mij verder dan Nederland. Dit geldt voor het bijhouden van academische blogs (al spant Frankrijk afgaand op openedition.org met afstand de kroon – zie ‘country of publication’ in de rechterbalk), maar ook voor het experimenteren met de reikwijdte van online discussie. Op 10 oktober startte een experiment waarbij de historische gemeenschap werd uitgenodigd online commentaar te leveren bij en op een uit te geven boek: Open Peer Review. Dit is wat je noemt wetenschap in actie. Om de cirkel rond te maken: het boek zelf, dat wordt uitgegeven bij uitgeverij Oldenbourg in München, reflecteert op het gebruik van blogs voor de geschiedwetenschap.
Zo’n experiment zie ik in Nederland nog niet zo snel gebeuren. Misschien moeten Hollandse historici eerst overtuigd worden van het nut van deze aanpak. Een week na opening van het Open Peer Review-experiment moet gezegd dat het wat dat betreft niet iedereen terstond tot discipelen zal maken. Er wordt wel commentaar geleverd, maar niet in grote getalen. En om de mineurstemming vast te houden: ook in Duitsland wordt geklaagd over de acceptatieproblemen van geschiedwetenschappelijke blogs. Festina lente.
Pim Huijnen 