Het is een bekend verhaal, maar het blijft tegenwoordig haast onvoorstelbaar. De Holocaust – voor ons de kern van waarom we de Tweede Wereldoorlog als zo gruwelijk herinneren – is pas sinds midden jaren zeventig onderdeel geworden van de publieke en historisch-wetenschappelijke verwerking (Aufarbeitung, Bewältigung) van de oorlog. Daarvóór ging de aandacht meer uit naar de oorzaken van de oorlog, naar het militaire verloop ervan en naar vragen rond verzet en collaboratie. De Amerikaanse tv-serie Holocaust bracht als eerste de ervaringen van de joden voor een groot publiek voor het voetlicht. De miniserie – met onder andere Meryl Streep en James Woods – werd in 1978 uitgezonden in de Verenigde Staten en kwam begin 1979 ook op de West-Duitse televisie. Volgens Der Spiegel werd de serie door meer dan 20 miljoen mensen bekeken: “Die US-Fernsehserie über die Verfolgung und Ermordung der Juden wurde zum Thema der Nation.”
Het is niet zo dat de jodenvervolging niet eerder onderwerp van studie was. Jacques Pressers Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse jodendom, 1940-1945 stamt uit 1965, om een Nederlands voorbeeld te geven (online op dbnl.org). Egodocumenten over concentratiekamp-ervaringen waren toen al veelvuldig verschenen, Is dit een mens? van Primo Levi oorspronkelijk bijvoorbeeld al in 1947. Maar de genocide op de joden kreeg pas de ‘status’ van afschuwelijk dieptepunt van menselijke beschaving toen er een woord voor was. Toen Holocaust en Shoah het Duits-bureaucratische begrip Endlösung vervingen. Toen Auschwitz niet enkel meer de aanduiding van een kamp betekend, maar pars pro toto voor de complete industriële en infrastructurele keten kwam te staan waarmee de massamoord werd uitgevoerd.
