Plaatsen van herinnering rond Ieper

Ik was vergeten hoe indrukwekkend een bezoek aan de Vlaamse Westhoek kan zijn als je geïnteresseerd bent in de Eerste Wereldoorlog. Een jaar of tien geleden was ik er al eens, in het kader van een college van Koen Koch. Toen deden we de Westhoek in minder dan een dag, op weg naar de Somme en Verdun. Nu hadden we een weekend de tijd. Wat me opviel aan de begraafplaatsen, monumenten en andere plaatsen van herinnering was de levendigheid ervan. Er moet ongelooflijk veel tijd en energie worden gestoken in het in ere houden van al die plekken en het faciliteren van het herdenkingstoerisme. De massaliteit daarvan verbaasde me ook. Het westelijk front in Vlaanderen lijkt nog altijd een bedevaartsoord voor Canadezen, Engelsen en Fransozen (om niet te vergeten Amerikanen, Australiërs, Nieuw-Zeelandsers, Indiërs, etc.), maar ook voor Duitsers.

Voor zover ik kan nagaan is het dan ook een unieke plaats van herinnering: waar vind je nog meer een plek dat de sporen draagt van vier jaar lang onafgebroken gevechten. Dat in die sporen bovendien een staalkaart biedt voor het verloop van de Eerste Wereldoorlog als geheel? De Eerste Slag bij Ieper maakte deel uit van de Duitse opmars in het najaar van 1914. De Tweede Slag stond in het teken van de eerste gasaanvallen, terwijl de Derde Slag de wanhoop symboliseert van de stellingenoorlog. Ondanks, of misschien ook dankzij, de onbevattelijke cijfers die met de Eerste Wereldoorlog in dit gebied gepaard gaan, de miljoenen doden en gewonden, de miljoenen granaten die het gebied in een waanzinnige modderpoel veranderden, zijn de plaatsen van herinnering niet in eerste plaats pattriotistisch – toch een gebruikelijk doel voor monumenten en andere symbolen die aan het verleden referen. Ik heb de indruk dat de deemoed overheerst.

Zo is ‘de kant van de Duitsers’ een integraal onderdeel van de toeristische rituelen. De (weinige) Duitse begraafplaatsen worden net zo druk bezocht, de geallieerde begraafplaatsen bevatten niet zelden ook enkele Duitse grafzerken en Duitse veteranen lopen fier mee in de dagelijkse herdenking bij de Menenpoort in Ieper. De eigen Belgische herdenking vormt met zijn trotse IJzertoren misschien de uitzondering, maar verder lijkt de herinnering aan de Eerste Wereldoorlog nergens voor nationalistische doeleinden te zijn geïnstrumentaliseerd. In het overstijgen daarvan zijn Ieper en omstreken een Europese, zoniet wereldwijde plaats van herinnering.

Ieper

Deutscher Soldatenfriedhof Langemark

Tyne Cot Cemetery

Hooge Crater

Polygon Wood

Hill 60

IJzertoren